Σαχάρα

Η μεγαλύτερη έρημος στον κόσμο. Απλώνεται από τον Ατλαντικό Ωκεανό ως την Ερυθρά Θάλασσα, σε μήκος 5.000 χιλιομέτρων και από το βορρά ως το νότο, από τη Μεσόγειο Θάλασσα και την οροσειρά του Άτλαντα ως τη λίμνη Τσαντ, σε μήκος άνω των 220 χιλιομέτρων. Συνολικά, η έκτασή της αντιστοιχεί σε κάτι παραπάνω από το ένα τέταρτο της αφρικανικής ηπείρου, καλύπτοντας τμήματα από δέκα διαφορετικά κράτη, ενώ ο πληθυσμός της δεν ξεπερνά τα 2 εκατομμύρια. Είναι η περιοχή με τη μεγαλύτερη ηλιοφάνεια στον κόσμο (περίπου 4.300 ώρες το χρόνο), και είναι σχεδόν μόνιμα ξερή.

Κι όμως, πριν από χιλιετίες η Σαχάρα ήταν ένας επίγειος παράδεισος με λίμνες, ποταμούς, δάση και πλούσια άγρια πανίδα, ενώ πριν από 40 εκατομμύρια χρόνια στην ευρύτερη περιοχή υπήρχε θάλασσα.

Ένας θρυλικός δρόμος, ο δρόμος του αλατιού διασχίζει τη Σαχάρα. Aπό το Ταουντενί φθάνει στο Τιμπουκτού, πόλη που κάποτε ήταν εμπορικό σταυροδρόμι για χρυσό, ελεφαντόδοντο, δούλους και αλάτι. Επί αιώνες μεγάλα καραβάνια με χιλιάδες καμήλες, μετέφεραν πλάκες αλατιού από το Βορρά προς το Νότο. Οι περιηγητές του 15ου αιώνα αναφέρουν ότι ήταν επίπεδες, με μήκος που ξεπερνούσε το ένα μέτρο και με βάρος από 25-45 κιλά. Πολύτιμες όσο και το χρυσάφι...

Η ανθρώπινη παρουσία στη Σαχάρα υπήρξε έντονη από την Παλαιολιθική εποχή κι αυτό το μαρτυρούν οι ζωγραφιές και τα σχέδια που έχουν βρεθεί πάνω σε τοιχώματα από αμμόλιθο. Αποδείξεις ενός ακόμα πιο μακρινού παρελθόντος αποτελούν οι σκελετοί δεινοσαύρων που έζησαν στο Τριάσιο πριν από 200 εκατομμύρια χρόνια και ανακαλύφθηκαν στο Tενερέ του Νίγηρα.

Οι κάτοικοι της Σαχάρας είναι κυρίως νομάδες που μετακινούνται διαρκώς από τη μια όαση στην άλλη. Υπάρχουν κάπου 90 μεγάλες οάσεις, όπου οι άνθρωποι ζουν σε χωριά και καλλιεργούν δημητριακά.

Οι Τουαρέγκ είναι οι ιθαγενείς της ερήμου, νομαδική φυλή πρώην πολεμιστών που ζει στα άκρα της Σαχάρας, κοντά στις αλυκές της. Είναι γνωστοί και ως "μπλε άνθρωποι της ερήμου" λόγω της ενδυμασίας τους, που είναι βαμμένη με χρώμα λουλακί, με μια βαφή που ποτίζει το δέρμα. Η ενδυμασία τους αφήνει ακάλυπτα μόνο τα μάτια, με σκοπό να τους προστατεύει από την άμμο αλλά και τα κακά πνεύματα, που μπορούν να μπουν, όπως πιστεύουν, από το στόμα. Στη γλώσσα τους, τα Τιφινάγκ ("τα λόγια μας"), αυτοαποκαλούνται "Κελ Ταγκιλμάστ", που σημαίνει "λαός του καλύμματος", και "Ιμασαγκέν", που σημαίνει "ο ενάρετος και ο ελεύθερος". Εδώ και δέκα χιλιάδες χρόνια, τα καραβάνια των Τουαρέγκ αφήνουν τα πρόσκαιρα ίχνη τους στην άμμο της ερήμου, ενώ η έρημος αφήνει τα ανεξίτηλα σημάδια της πάνω τους, ακονίζοντας το χαρακτήρα και την ιδιοσυγκρασία της φυλής τους.

Η ερήμωση που δημιούργησε το σημερινό αφιλόξενο τοπίο, γεμάτο αμμόλοφους, μαύρα πετρώματα, φαράγγια και κρατήρες ηφαιστείων, άρχισε πριν από 9.000 χρόνια.

Η επιβίωση πλέον σ' αυτό το περιβάλλον είναι δυνατή μόνο στις οάσεις, τα εύφορα απομεινάρια του παρελθόντος. Ο ρυθμός αύξησης της άμμου (αρχικά ήταν περίπου 50 μέτρα το χρόνο) έγινε σταδιακά εντονότερος, εξαιτίας της υλοτόμησης και της εκμετάλλευσης των δασών από τον άνθρωπο, με αποτέλεσμα πολλές ιστορικές πόλεις, όπως η Τσινγκουέτι στη Μαυριτανία, να καταστραφούν.

Ορισμένα τμήματα της Σαχάρας καλύπτονται αποκλειστικά από μεταβαλλόμενους αμμόλοφους με εκπληκτικά σχήματα, διαμορφωμένους από τους ισχυρούς ανέμους της ερήμου. Οι μεγαλύτεροι αμμόλοφοι βρίσκονται στο αλγερινό τμήμα της Σαχάρας. Το ύψος τους ξεπερνά τον υψηλότερο ουρανοξύστη της Νέας Υόρκης, φτάνοντας τα 465 μέτρα.

Στην πραγματικότητα, μόνο το ένα πέμπτο της Σαχάρας καλύπτεται από άμμο. Τα υπόλοιπα τμήματα της ερήμου είναι πετρώδεις πεδιάδες και βραχώδη υψίπεδα. Υπάρχουν επίσης πολυάριθμα βουνά, όπως το Τιμπέστι στο Τσαντ, αρκετά ψηλά (ως και τα 3.415m) και με συχνά χιονοσκέπαστες κορυφές.

Κατά τη διάρκεια της ημέρας η θερμοκρασία στη Σαχάρα μπορεί να αγγίξει ή σε ακραίες περιπτώσεις να ξεπεράσει τους 50°C υπό σκιάν. Αντίθετα, στη διάρκεια της νύχτας, πέφτει κατακόρυφα, ενίοτε και κάτω από το μηδέν. Τα ζώα της ερήμου έχουν προσαρμοστεί σ’ αυτές τις απότομες μεταβολές θερμοκρασίας. Πολλά ζώα, όπως ο σκαντζόχοιρος και η αλεπού της ερήμου, χώνονται κατά τη διάρκεια της ημέρας μέσα σε λαγούμια. Μόλις πέσει ο ήλιος βγαίνουν από τις τρύπες τους, προκειμένου να αναζητήσουν την τροφή τους με τη δροσιά.

Οι καμήλες είναι τα μεγαλύτερα ζώα της ερήμου, θαυμάσια προσαρμοσμένες στο ζεστό και ξηρό κλίμα. Μπορούν να επιβιώσουν ολόκληρες εβδομάδες χωρίς να πιουν νερό. Στις καμπούρες τους αποθηκεύουν λίπος που τους παρέχει πρόσθετη ενέργεια. Οι μακριές βλεφαρίδες προστατεύουν τα μάτια τους. Κλείνουν επίσης τα ρουθούνια τους, για να μην εισπνέουν την άμμο. Η καμήλα της Σαχάρας ονομάζεται "δρομάδα".


Τα μυστικά της Σαχάρας

Κάτω από την καυτή άμμο και τα πετρώματα της Σαχάρας κρύβονται μυστικά ολόκληρων χιλιετηρίδων...

Κοντά στην όαση Ντάκλα, για παράδειγμα, ζούσε ένας αρχαίος λαός. Η ύπαρξή του μαρτυρείται από τις πολυάριθμες ζωγραφιές πάνω στους βράχους της περιοχής, ανάμεσα στις οποίες και το εκπληκτικό Σπήλαιο των κολυμβητών, με σχέδια που απεικονίζουν ανθρώπους έτοιμους να κολυμπήσουν. Στην ίδια περιοχή επικρατούσε ευνοϊκό για τον άνθρωπο κλίμα κι αυτό αποδεικνύεται από τα υπολείμματα ενός απανθρακωμένου ξύλου, ηλικίας περίπου 6.000-9.000 ετών, αλλά και από τα οστά ζώων (ελέφαντες, βουβάλια και καμηλοπαρδάλεις), που οι έρευνες έχουν φέρει στο φως. Πιστεύεται ότι στη συγκεκριμένη ζώνη, στα νότια της λιβυκής ερήμου, περνούσε ένας δεύτερος Νείλος, ο Κίτρινος Νείλος, με έκταση χίλια χιλιόμετρα. Το ήπιο κλίμα στην περιοχή διήρκεσε μόλις 4.000 χρόνια. Στο τέλος επικράτησε η Σαχάρα, η οποία καταπόντισε τον άγνωστο πολιτισμό. Άνθρωποι και ζώα μετανάστευσαν προς το Νότο, κυρίως προς τις εύφορες κοιλάδες του Νείλου, εγκαινιάζοντας το μεγάλο πολιτισμό της Αιγύπτου.

Κοντά στην ίδια όαση βρέθηκε και μια επιγραφή σε βράχο, στην οποία αναγράφεται το όνομα ενός Πέρση στρατιώτη. Χρονολογείται από το δεύτερο μισό του 6ου αιώνα π.Χ., εποχή κατά την οποία ο Πέρσης βασιλιάς Καμβύσης υποδούλωσε την Αίγυπτο. Το στοιχείο αυτό αποδεικνύει τη μαρτυρία του Ηροδότου, ότι από εδώ πέρασαν οι 50.000 στρατιώτες του Καμβύση. Ο Καμβύσης είχε στείλει 50.000 άντρες στη Μεγάλη Όαση για να καταλάβει την περιοχή των Αμμωνίων, στη σημερινή όαση Σίβα. Οι στρατιώτες πιθανότατα ακολούθησαν τη διαδρομή των καραβανιών, η οποία διασχίζει την εγκαταλειμμένη έκταση της λευκής ερήμου. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, ξέσπασε μια φοβερή θύελλα η οποία σκέπασε το στρατό κάτω από την άμμο.

Ο Λόφος των Σκελετών: Τριάντα σκελετοί, γύρω από τους οποίους βρίσκονται διάσπαρτα θραύσματα κεραμικών, σκαλισμένα με γεωμετρικά σχέδια, τυπικά της Νεολιθικής εποχής ανακαλύφθηκαν στη βάση ενός στρογγυλού λόφου από πέτρα, ο οποίος διακρίνεται πάνω στην άμμο της αλγερινής ερήμου, νοτιοδυτικά του Tαμανρασέτ. Η τοποθεσία ονομάζεται Tιχτάν, που στα Τιφινάγκ σημαίνει "μεγάλο κουτί". Εδώ, στην αυγή της 5ης χιλιετίας π.Χ. υπήρχε μια νεολιθική κοινότητα, ένα ψαροχώρι - σύμφωνα με τους θρύλους των Τουαρέγκ - που αφανίστηκε ως άλλη Πομπηία από μια ηφαιστειακή έκρηξη: Η περιοχή έχει πολλούς μικρούς ηφαιστειακούς κώνους, οι οποίοι κατά την τριτογενή και την τεταρτογενή εποχή ήταν ενεργοί.

Τέλος, μια άλλη χαμένη Ατλαντίδα αναζητείται, στην άμμο της λιβυκής ερήμου, εκεί όπου κάποτε ήταν ένα τοπίο εύφορο με "πόλεις άσπρες σαν περιστέρια"...

Το μοναδικό λουλούδι που ανθίζει στις οάσεις...

Photos: Nature - Κείμενο: Serenity
Πηγές για το κείμενο: Focus, Τα 7 θαύματα του φυσικού κόσμου